در پاییز نود و شش، جامعه‌ی نیومدیا  سلسه جلساتی را تحت عنوان “انیمیشن؛ تجربه” در حوزه‌ی انیمیشن تجربی برگزار کرد. هدف این جلسات مطالعه‌ی دیداری و بررسی محتوایی گستره‌ی انیمیشن تجربه‌گرا بوده و در این راستا نمونه‌های مرتبط، با برخوردی موضوعی به نمایش درآمد.

در جلسه‌ی نخست از این سلسله نشست‌ها با محور «انیمیشن انتزاعی»، با حضور دکتر فاطمه حسینی شکیب، نگاهی به آثار “حسین مرادی‌زاده” داشتیم. حسین مرادی‌زاده نقاش و فیلمساز انیمیشن، دانش‌آموخته کارشناسی کارگردانی انیمیشن از دانشکده صدا و سیما (۱۳۶۶-۱۳۷۱) و عضو هیئت داوران چهار دوره از جشن خانه سینما در بخش انیمیشن (سالهای ۱۳۸۱ و ۱۳۸۶ و ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴) بوده است. وی از سال ۱۳۶۸ تا کنون ساخت چندین انیمیشن کوتاه / سریال تلویزیونی و سه‌گانه‌ی سینمایی استاپ موشنِ «افسانه‌ی ماردوش» را در پرونده‌ی هنری خود دارد.

فیلم‌های او با تکنیک‌های استاپ موشن، دو بُعدی و زیرِ دوربین، تا کنون در بیش از چهل جشنواره‌ی انیمیشن بین‌المللی به نمایش درآمده‌اند و موفق به کسب جوایز متعددی شده‌اند.

در این جلسه، روز دوشنبه  اول آبان ماه ساعت ۶ عصر به تماشای چند فیلم کوتاه از حسین مرادی‌زاده نشستیم و در پایان با او به گفتگو پرداختیم.

فیلم‌ها به ترتیب سال ساخت:

زندگی، ۱۶ میلیمتری- ۴ دقیقه – ۱۳۶۹

تنهایی یک درخت، ۱۶ میلیمتری – ۵ دقیقه و ۴۵ ثانیه – ۱۳۷۱

کابوس، ۳۵ میلیمتری – ۴ دقیقه – ۱۳۷۴

نقطه‌ها، ۴ دقیقه – ۱۳۸۳

بوف (بر اساس بوف کور نوشته‌ی صادق هدایت)، ۷ دقیقه – ۱۳۸۴

کافکا، ۴ دقیقه  و ۴۸ ثانیه – ۱۳۸۵

آواز جبرئیل، ۴ دقیقه – ۱۳۸۹

شماره دوم از سلسله جلسات «انیمیشن؛ تجربه» در روز چهارشنبه ۱۷ آبان ماه ۹۶ برگزار شد. این جلسه با رویکرد مقدمه‌ای به جلسات بعدی با نمایش آثاری از هنرمندان مهم تاریخ و هنرمندان امروزی به دو بخش (تاریخچه) و (متأخر) تقسیم شد. در این جلسه همراه با سمیه خاکشور به صحبت پیرامون انیمیشن انتزاعی نشستیم. و در آخر علی رضا چیتایی به عنوان یک آرتیست (امروزی، ایرانی) از دغدغه‌های خود در مسیر هنری خود و از فیلم‌هایش گفت.

بخش اول | تاریخچه

در این بخش از جلسه که یک ساعت و سی دقیقه به طول انجامید شاهد فیلم‌هایی از هنرمندان ذیل بودیم.

هانس ریشتر – اسکار ویلیام فیشینگر – لن لای – نورمن مکلارن – ایشو پاتل.

(لیست دقیق و‌کامل فیلم‌ها همراه با لینک دانلود در گوگل درایو انیمیشن تجربه در دسترس می‌باشد.) بخش دوم | متأخر

در این بخش به تماشای آثار هنرمندان ذیل نشستیم.

مکس هتلر – اوری تور – رأس مورفی – دانته زابالا

علی رضا چیتایی – نغمه فرزانه – محمد جواد خواجوی

در جلسه‌ی سوم از سلسله جلسات «انیمیشن؛ تجربه» در ادامه مسیر مطالعه انیمیشن انتزاعی، به تماشای فیلم مستندی از پیپ چودورو به نام «رادیکال‌های آزاد:  تاریخچه‌ای از سینمای تجربی» تولید سال  Free Radicals: A History of Experimental Film) ۲۰۱۱) نشستیم.

در ادامه با حضور دکتر فاطمه حسینی شکیب به بحث و گفتگوی آزاد پرداختیم. بعد از برگزاری دو جلسه‌ی اول و دوم و نمایش چند اثر از گذشته تا به امروز، نیاز بررسی مستندوار انیمیشن و سینمای آوانگارد حس می‌شد. مستند رادیکال‌های آزاد این فرصت را به دست می‌دهد تا از لنز دوربین پیپ چودورو پای صحبت‌های هنرمندان دهه‌ی ۷۰ آمریکا بنشینیم، افرادی چون کن جاکوبز، هانس ریختر، استن براکیج، لن لای، مورتس له‌ماتیر، ام. ام. سرا، مایکل اسنو، نام جون پایک، استن ورندربیک و اندی وارهل.

این مستند بلند معرفی‌ای واضح، افشاگرانه و حقیقتاً شخصی از یکی از مهمترین حوزه‌های فیلمسازی است که مداوما به حاشیه رانده شده است: سینمای آوانگارد.

فیلم به منظور انجام رسالتی تقریباً غیرممکن در ارائه گزارشی بی‌طرفانه صرفاً در ۸۲ دقیقه در این حوزه، که به شکل غیرقابل باوری غنی، متنوع و سنگین است، به لطف امتیاز ویژه‌ی فیلم در دسترسی به مصاحبه‌های متعددی با چندی از مهمترین فیلمسازان سنت آوانگارد:  از جمله یوناس مکاس، پیتر کوبلکا، استن براکیج و هانس ریختر، ونیز گنجاندن چندین فیلم به طور کامل، «رادیکال‌های آزاد» به نحو احسن و به طرزی ماهرانه دیباچه‌ای برای موضوع مورد نظرش ساخته است. احترام و تحسین صمیمانه‌ی فیلم برای سوژه‌اش در توصیفات چودرو به بهترین نحو بازتاب داده شده است: «می‌خواستم تعدادی از فیلم‌های مورد علاقه‌ام را به اشتراک بگذارم  و شما را با بعضی از هنرمندان آزاد و رادیکالی که آنها را ساخته‌اند، آشنا کنم.»

پیپ چودورو کارگردان این فیلم، متولد ۱۹۶۵ – آمریکا – کارگردان و ناشر (Experimental Cinema DVD)

پس از ورود به مبحث سینمای آوانگارد با نمایش فیلم «رادیکال‌های آزاد» اثر پیپ چودورو در جلسه‌ی چهارم از سلسله نشست

 های انیمیشن تجربه، با نمایش چند ویدیوی باارزش دیگر به مطالعه‌ی عمیق نگاه یکی از هنرمندان مطرح‌شده در این فیلم که از بنیان‌گذاران جریان سینمای آوانگارد محسوب می‌شود و از دریچه‌ی انیمیشن به این عرصه واردشده پرداختیم.

رابرت بریر با استفاده از فرم‌های انتزاعی و گاهی نگاهی انتزاعی و روایت گریز به فرم بازنمایانِ و زیبایی‌شناسی منحصربه‌فردی که از تک فریم ارائه می‌دهد، به روش‌هایی بسیار درخور توجه، سعی در بر هم شکستن قالب‌های تعریف‌شده از جریان رایج فیلم و انیمیشن داشته.

در این جلسه

-در خلال تماشای فیلم مصاحبه با رابرت بریر تحت عنوان Screening Room with Robert Breer که توسط رابرت گاردنر انجام‌شده، این آثار از این هنرمند را نیز خواهیم دید:

Recreation (1956)

A Man and His Dog Out for Air (1957)

Gulls and Buoys (1972)

Fuji (1974)

Rubber Cement (1976)

-علاوه بر این در کنار سیری اجمالی در آثار متأخر این فیلم‌ساز، نگاهی نیز به مجموعه نقاشی‌ها و مجسمه‌های او خواهیم انداخت.گذاشته خواهند شد.

در جلسه‌ی پنجم «انیمیشن؛ تجربه» با فراهم آوردن نگاهی جامع به آثار لن لای Len Lye (تولد:‌۱۹۰۱/ نیوزیلند- مرگ:‌۱۹۸۰/آمریکا) به شناخت بهتر این هنرمند و انیمیشن‌های تجربی/ انتزاعی و مجسمه‌های متحرکش پرداختیم.

لن لای بیش ازهر چیز به مسئله‌ی فرم و حرکت (و فرم درحرکت) علاقه‌مند بود؛ بنابراین برای او فیلم، ابزار ایده آلی برای کنترل حرکت بود.

 فیلم‌های لن لای به سه دسته تقسیم می‌شوند: بعضی از آن‌ها جستجویی درزمینه‌ی رنگ و گرافیک است که «رقص رنگین‌کمان»(۱۹۳۶) Rainbow Dance بهترین نمونه‌ی آن محسوب می‌شود، بعضی روی بافت و رنگ‌های شفاف و رابطه‌ی بین این دو تمرکز دارد و نمونه‌های آن ساخته‌های سال (۱۹۵۳) «اشک رنگی» Color Cry و «ترید تتو» Trade Tattoo است. و سومین گروه شامل آخرین فیلم‌های اوست که عبارت‌اند از: «تال فارلو» (۱۹۸۰) Tal Farlow و «ذرات در فضا» (۱۹۷۹) Particles in Space. در این فیلم‌ها، وی با استفاده از گرافیت، استادانه تصویرهای دلخواهش را روی فیلم خام طراحی کرد.

لن لای درباره هنر انتزاعی و ارتباط آن با مخاطب چنین می‌گوید:

 «نمی‌دانم مخاطب چیست. مخاطب به‌زعم من یک عالم آدم‌های دیگر هستند که در فردیتشان درست مثل خود من یکتا هستند. پس من فقط به خودم علاقه‌مندم. هنر یعنی این مسئله که تو من بشوی».

مشکل کمبود بودجه باعث شد که لن لای به‌طور مستمر نتواند در سینما به تولید بپردازد. درهرحال آثار او در زمره‌ی بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای تجربی قرار دارد. و برای ما الزامی است که کار او را بهتر درک کنیم. 

در این نشست، در ادامه‌ی مطالعه‌ی انیمیشن انتزاعی، با حضور دکتر فاطمه حسینی شکیب، ضمن معرفی و بررسی آثار، ابداعات و تجربیات نورمن مک‌لارن (۱۹۱۴/ اسکاتلند – ۱۹۸۷/ کانادا)، به شناختی جامع و دقیق‌تر از این هنرمند پیشگام دست یافتیم.

مک‌لارن مبدع بسیاری از تکنیک‌های غیرمعمول در فیلم‌سازی است و به علم، هنر و تکنیک، با یک نظام ارزشی اعتقاد دارد. فیلم‌های مک‌لارن علاوه بر استفاده‌ی هوشمندانه از انواع تکنیک، طیف وسیعی از انیمیشن؛ اعم از انتزاعی، فیگوراتیو، روایی و غیر روایی را دربردارد. مک‌لارن در طول عمر هنری‌اش بیش از ۴۰ فیلم ساخته است و به گفته‌ی آلبرتو بنداتزی فیلم رقص دونفره (۱۹۶۷)، قطعاً یکی از بهترین فیلم‌های انیمیشن دنیاست. او هم‌چنین، بنیان‌گذار بانفوذ بخش انیمیشن در انجمن ملی فیلم کاناداست.

مک‌لارن درباره‌ی دلیل اصلی علاقه‌اش به فیلم‌های انتزاعی می‌گوید: «سینمای انتزاعی مانند موسیقی است؛ چون به چیزی خارج از ذات خود ارتباطی ندارد و من به ایده‌های تصویری‌ای علاقه‌مندم که به هیچ‌چیز خارج از خودش توجهی ندارد.»

در این نشست، در ادامه‌ی مطالعه‌ی انیمیشن انتزاعی، با حضور چهار هنرمند ایرانی؛ تارا نجد احمدی، سیاوش نقش‌بندی، امیر کاظمی و آرمان علی پور به بررسی آثار متمایل به این‌گونه در بدنه‌ی تولیدات هنرمندان مستقل ایرانی پرداختیم.

-آرمان علی پور

متولد 1366، از سال ۸۲ باتجربه‌ی تکنیک‌های مختلفی ازجمله cutout و cel animation به ساخت انیمیشن‌های کوتاه پرداخته و با مطالعه پیرامون لوپ‌های حرکتی و موشن گرافیک، ساخت مجموعه انیمیشن‌هایی با فضای انتزاعی را تجربه می‌کند.

-امیر کاظمی

متولد ۱۳۶۹، دانش‌آموخته‌ی کارشناسی ارشد انیمیشن از دانشگاه تربیت مدرس از سال ۸۹ با ساخت مجموعه انیمیشن‌هایی برای رویدادهای مختلف دانشگاه تهران و بعدها همکاری با شرکت هورخش به‌طورجدی به فعالیت در این زمینه پرداخت. وی همچنین به‌عنوان انیماتور برای اولین بار در نهمین دوسالانه انیمیشن حضور داشت.

-سیاوش نقش‌بندی

متولد ۱۳۶۶، فارغ‌التحصیل رشته انیمیشن از دانشکده صداوسیما در سال ۸۷ است. فیلم‌های او در جشنواره‌های گوناگون بین‌المللی نمایش داده‌شده و در سال ۸۷ جایزه جشنواره مستند اصفهان و جایزه ویژه دانشگاه هنر را دریافت کرده.

-تارا نجد احمدی

کارشناس ارشد فیلم‌سازی و دانشجوی دکترای مطالعات بصری و فرهنگی از دانشگاه روچستر، فیلم‌ساز تجربی است که آثارش در جشنواره‌هایی در امریکا، ایران، کانادا و اروپا به نمایش درآمده و نیز برنده جوایز متعددی شده است.

در این  نشست، در ادامه‌ی مطالعه‌ی انیمیشن انتزاعی، همراه با دو هنرمند ایرانی، گلناز بهروزنیا و آناهیتا حکمت به تماشای آثار و گفتگو درباره‌ی آن‌ها پرداختیم. همچنین گپ کوتاهی با فرانسوا دوناتو طراح صدای آثار گلناز بهروزنیا داشتیم.

«گلناز بهروزنیا» متولد شیراز و فارغ‌التحصیل مجسمه‌سازی از دانشگاه هنرهای زیبای تهران، و هنرهای دیجیتال در شهر تولوز فرانسه. از سال ۲۰۱۰ آثار خود را در قالب ویدئو چیدمان‌های تعاملی، طراحی و مجسمه در موزه‌ها و گالری‌هایی در جشنواره‌های مختلف فرانسه، تونس و نیویورک ازجمله videoformes فرانسه، موسسه هنری Espace Croisé و جشنواره Tadaex تهران نمایش داده است. سیستم‌های خیالی و دوئت هنرمندان، برگرفته از علاقه‌ی وی به موضوعات مرتبط با زیست‌شناسی است. اشکال خیالی ارگانیکی که جهانی دوگانه از هستی هم‌زمان فناوری و موجودات ارگانیک را به تصویر می‌کشند.

«فرانسوا دوناتو» در ابتدا فعالیت هنری خود درزمینهٔ طراحی صدا را به‌صورت خودآموخته آغاز کرد، ولی دانش موسیقایی خود را مدیون دانشگاه پائو که تدریس موسیقی را در آنجا آموخت، آکادمی جناویلرز و کانسرواتوری ملی لیون که در آن به تحصیل در رشته طراحی صدای الکترونیکی پرداخت می‌داند. وی جوایز متعدی در حوزه طراحی صدا دریافت کرده است.

«آناهیتا حکمت» رسانه‌های مختلفی ازجمله طراحی، اینستالیشن، ویدیو، صدا، چیدمان شهری، وب‌سایت و رسانه‌های موقعیت محور را به کار می‌برد. تحقیقات هنری اخیر او بر تأثیر فناوری‌های جدید بر حافظه‌ی جمعی و فردی و همچنین بر درک ما از مکان استوارشده است. وی عضو سابق مرکز تحقیقات و نوآوری EnsadLab پاریس، عضو مؤسس جامعه‌ی نیومدیای تهران و یکی از سازمان‌دهندگان برنامه Sessions در Beta-Local در پورتوریکو و مدرس دانشگاه برکلی است. آثار او در مراکز هنری معتبر متعددی ازجمله موزه‌ی هنرهای مدرن و معاصر استراسبورگ، سیته بین‌المللی هنر، ۱۰۴ در پاریس، موزه کازابلانکا، سان خوان، خانه‌ی هنرمندان تهران و جشنواره‌هایی چون روتردام، ویدیو فورم، اسلو، آتن و پکن به نمایش درآمده‌اند.